Mijn dementerende vader woonde de laatste jaren van zijn leven in een voormalige kerk die is herbestemd voor kleinschalige woonzorg. De kerk ligt in een typische jarendertigwijk. Bij mijn eerste bezoek werd ik direct getroffen door de stedenbouwkundige kwaliteiten ervan: lange straten vol bakstenen huizen met fraaie details. Tussen twee straten staat het kerkgebouw waar alle omliggende woningen op uitkijken. Het gebedshuis vormt daarmee het hart van de buurt. Toch kwam het gebouw zo'n tien jaar geleden leeg te staan.
Inmiddels hebben dementerende ouderen die leegte gevuld. In het volume van de kerkzaal zijn 23 kleine zorgappartementen gebouwd. Aanpassingen om de kerk heen werken ontmoeting tussen de ouderen en de buurtbewoners in de hand: het voorplein is nu een speeltuin en trapveldje en aan weerszijden van de kerk zijn terrassen gemaakt. Vaak heb ik er met mijn vader gezeten, terwijl mijn zoons met buurtkinderen aan het voetballen waren. Mijn vader groette iedere voorbijganger.
Ik realiseer me dat dit een uitzonderlijke situatie is. In de regel komen zorgbehoevende ouderen terecht in grootschalige tehuizen, veelal aan randen van de bewoonde wereld. Woonruimte voor deze kwetsbare groep ouderen was er op deze plek nooit geweest als niet honderd jaar terug was besloten om hier, in plaats van woningen, een kerkgebouw neer te zetten. Het maatschappelijke belang van de kerk rechtvaardigde de centrale positie in de woonwijk. Dezelfde centrale positie, de zichtbaarheid en het contact dat erdoor tot stand kwam, verhoogden de kwaliteit van het broze leven van mijn vader. Voor hem, die door zijn ziekte van zijn oude leven ontheemd was, voelde deze plek direct als thuis.
Dat verdient navolging, maar hoewel er een enorm aantal leegstaande kerkgebouwen is, wordt bij hun herbestemming meestal gestreefd naar een meer grootschalige maatschappelijke functie zoals een buurtcentrum of dure appartementen.
Ik heb ervaren dat leegstaande kerkgebouwen bij uitstek geschikt zijn voor een kleinschalige maatschappelijke functie zoals woonzorg. En niet alleen voor dementerende ouderen, maar ook voor andere kwetsbare groepen. Zo anders is de situatie van bijvoorbeeld asielzoekers immers niet. Ook zij worden in de regel meestal aan de rand van de bewoonde wereld ondergebracht in grootschalige voorzieningen. En zijn zij niet net zoals dementerenden veel of alles van hun oude leven kwijt? Wanen zij zich niet ontheemd in het land waar ze asiel zijn komen zoeken? En zijn ook zij niet gebaat bij een gastvrije omgeving waar ze zich mogelijk thuis kunnen gaan voelen?
De ruimte is er en neemt toe. In 2030 staan naar verwachting 1700 kerken leeg, per gemeente gemiddeld 5. Spreiding gegarandeerd dus, maar herbestemming van dit vastgoed vraagt wel landelijke regie. De leeggelopen kerken kunnen zo weer vollopen met leven. Leven in de eindfase voor dementerende ouderen, maar misschien nog veel belangrijker: leven in een nieuwe beginfase voor asielzoekers. Plaatsing in het hart van de buurt zorgt ervoor dat er voor deze mensen ook ruimte in de harten van buurtgenoten ontstaat.
Gepubliceerd op 14 februari 2024
Terug naar overzicht